Ο ζωντανός Μύθος - β' Μέρος

Επειδή η απάντησή μου στα σχόλια της προηγούμενη ανάρτησης για τον ζωντανό μύθο είναι πολύ εκτεταμένη, προτίμησα να την ανεβάσω σε νέα ανάρτηση.

Ανασκόπηση των σχολίων:
s.frang είπε...
Δια της παιδείας και του πολιτισμού ξεπερνιέται η όποια ανάγκη για μύθους... Παιδεία δεν σημαίνει φυσικά πτυχία, ίσως ούτε καν πτυχίο! Σημαίνει ολοκληρωμένη μόρφωση και κατανόηση των νόμων της φύσης και της κοινωνίας... Δεν είναι εύκολο, το ξέρω! Γι' αυτό και δεν μπορεί να απλωθεί η παιδεία σε όλους τους ανθρώπους!18 Ιανουάριος, 2008 14:33

Πανόπτης είπε...
Ο σκοπός της ελευθερίας; Μήπως η ελευθερία δεν έχει σκοπό, μήπως είναι η ίδια σκοπός; Δεν ξέρω σίγουρα, θα ήθελα να το συζητήσω.18 Ιανουάριος, 2008 21:28

Απαντώ λοιπόν:
Στέλιε,
Η ανάγκη για τους μύθους είναι πρωτογενής, έμφυτη και απαραίτητη για το ανθρώπινο είδος και δεν ξεπερνιέται.
Μόνο αναπλάθεται και παίρνει νέα μορφή, πορευόμενη με τις επιταγές των εποχών, ξεπερνώντας τα τοπικά και τα φυλετικά πλαίσια, μετουσιωμένη σε νέα πλανητική, πιο ενοποιημένη φόρμα.
Όμως "δια ποιας παιδείας και ποιού πολιτισμού" μιλάς;
Σκοπός της παιδείας σήμερα είναι να ευνουχίζει την κριτική σκέψη των ατόμων, ευνοώντας όχι την εκ βαθέων μάθηση, αλλά την απλή αποστήθιση, ετοιμάζοντας τα νέα "υποχείρια" του αύριο.

Πολλές φορές ενώ ψάχνουμε την αλήθεια την έχουμε προσπεράσει και πρέπει να γυρίσουμε πίσω για να την βρούμε.
Κάπως έτσι νομίζω πως συμβαίνει με τον δικό μας πολιτισμό.
Στερείται σκοπού και στόχου κι αν είχε κάποτε, τον έχει προσπεράσει προ πολλού.
Ο Πολιτισμός σήμερα δεν σημαίνει εξέλιξη, καλυτέρευση της διαβίωσης και βελτίωση της ζωής.
Έχει γίνει αυτοκαταναλωτικός, έπαψε να είναι ωφελιμιστικά ανθρωποκεντρικός και έχει καταντήσει υβριστικά αλαζονικός.
Αποτέλεσμά του, οι καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και τη γη, που αν και είναι προβλέψιμες και ορατές, η ανθρωπότητα μοιάζει να εθελοτυφλεί, νανουρισμένη από το πλούσιο περιβαλλοντολογικό παρελθόν της και κοιμισμένη στο συμφεροντολογικό παρόν της.

Πανόπτρια, αυτή η συζήτηση νομίζω ότι είναι πολύ μακροσκελής.
Όμως, νομίζω πως η ελευθερία μας σήμερα είναι κάπως περισσότερο στα λόγια παρά στην πράξη.
Στην ιδέα παρά στην βίωσή της.
Και φυσικά δεν έχουμε κατάσταση πολέμου ή υποτέλεια σε κάποιο άλλο κράτος όπως γινόταν στο παρελθόν.
Όμως, αν αυτή η υποτέλεια δεν είναι φανερή μέσω εδαφικής κυριαρχίας, έχει γίνει με τον δούρειο ίππο της οικονομίας, της υπερκατανάλωσης και της υπερχρέωσης.
Πόσοι από μας δεν είναι σκλάβοι των πιστωτικών καρτών (ναι, αυτού του μικρού κομματακίου πλαστικού), της καθημερινής αγωνίας για τα στοιχειώδη της επιβίωσης ή της διαφημιζόμενης μανίας του 'κατέχειν';
Πάμε στην πολιτική; Μας προτείνουν 2 μεγάλα κόμματα κι εμείς βγάζουμε το ένα. Οποία ελευθερία κι αυτή!
Πάμε στην θρησκεία; Κάθε θρησκεία πρεσβεύει ότι μόνο μέσου αυτής υπάρχει η σωτηρία. Οι άλλες είναι για το πυρ το εξώτερον. Και μια και η αδυναμία του ανθρώπου ζητάει έξω από αυτόν στηρίγματα, γίνεται οπαδός της κάθε θρησκείας -που θα φέρουν οι συγκυρίες στην πόρτα του- και ακολουθεί τις επιταγές της.
Οι άθεοι; Στο προηγούμενο κείμενο υπάρχει η αναφορά ότι η ιδεολογία είναι το υποκατάστατο της θρησκείας.
Ο Ουμπέρτο Έκο, υποστηρίζει ότι είναι τόσο έμφυτη αυτή η ανάγκη μας να στηριζόμαστε και να πιστεύουμε κάπου, που ακόμα και οι άθεοι, αντικαθιστούν την θρησκεία με μια άλλου είδους ομάδα.
Είτε πολιτική, είτε κοινωνική, είτε ιδεολογική, είτε… ποδοσφαιρική κλπ.

Σήμερα, ποια παιδεία, ποιος πολιτισμός, ποια θρησκεία, μας μαθαίνει να είμαστε αυτάρκεις, να στηριζόμαστε στον εαυτό μας, να τον εξελίσσουμε, να τον ωραιοποιούμε (σημ: "με την καλή έννοια") να τον αναβιβάζουμε εκεί που του πρέπει, εκεί που μπορεί να φτάσει;
Δεν είναι χαζοί να το κάνουν, δεν είναι χαζοί να αφήσουν την εύκολα υποκινούμενη μάζα να μετατραπεί σε εκατομμύρια σκεφτόμενες μονάδες.
Θα διαλυθεί όλο το σύστημα χειραγώγησής μας.
Μας προτιμούν κοιμισμένους με μεγάλες δόσεις από το υπνωτικό που λέγεται ΜΜΕ.

Ας επιστρέψω τώρα στον ΜΥΘΟΥΣ, που νομίζω ότι λόγω άγνοιας δεν είναι γνωστή στο ευρύ κοινό η αξία και το βάθος τους και θεωρούνται απλά παραμυθάκια, με αποτέλεσμα να υποβιβάζονται οι ψυχοπνευματικές και κοινωνικές επιδράσεις τους.

"Ο μύθος σαν γενική ιδέα είναι μια πολύτιμη κληρονομιά που μπορεί να οδηγήσει το άτομο, τη φυλή, την ανθρωπότητα ολόκληρη στην αποκάλυψη του πραγματικού της προορισμού. Πίσω της κρύβεται η αρχετυπική βάση κάθε φυλετικής έκφρασης. Κρύβεται η ιστορία της ανθρώπινης φυλής που ξεφεύγει από τη στείρα σχέση της με το περιβάλλον και αναζητά μέσα από αμέτρητους κινδύνους και περιπέτειες το δρόμο για το κατώφλι του ιερού, όπου θα συναντήσει ξανά τη Μητέρα και θα αγκαλιάσει τον κόσμο με τρόπο συνθετικό και ολοκληρωμένο."Αθήνα 1990, Ιάμβλιχος.

Πάμε στον κατ' εξοχήν μελετητή του παγκόσμιου μύθου, τον Τζόζεφ Κάμπελ:

"Εξετάζοντας απροκάλυπτα τις θρησκευτικές παραδόσεις, αντιλαμβανόμαστε ότι ορισμένα μυθικά αρχέτυπα είναι κοινά για όλες, αν και αναπτύσσονται ή γίνονται κατανοητά με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικές φυλές.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι ιδέες για τη μετά θάνατον ζωή, καθώς και τα αγαθοποιά ή κακοποιά πνεύματα.
Η αναγνώριση δύο όψεων, μιας τοπικής και μιας συμπαντικής, στη σύνθεση των απανταχού θρησκειών ξεκαθαρίζει μεμιάς την αλήθεια και το ψέμα, αντιθέσεις που άπτονται των αιώνιων και εφήμερων αληθειών και απασχολούν διαρκώς τους θεολόγους.
…
Δεν υπάρχουν πλέον στενοί εθνικοί ορίζοντες, όλα διαλύονται. Μαζί με αυτό φθίνει το ψυχολογικό στήριγμα των μυθολογικών εικόνων και των σχετικών τυπικών που τους υποστήριζαν.
Οι παλιοί θεοί πέθαναν ή πεθαίνουν και παντού οι άνθρωποι αναζητούν ρωτώντας: Ποια θα είναι η νέα μυθολογία της γης ενοποιημένης σε μια αρμονική ύπαρξη;
Η μυθολογία δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι κάτι που προβάλλεται από το νου, αλλά κάτι που βιώνεται από την καρδιά.
……
Η ύπαρξη της μυθολογίας βασίζεται στη ζωτικότητα των συμβόλων της, καθώς οι μυθικές μεταφορές δεν απελευθερώνουν απλά την ιδέα, αλλά μια αίσθηση ενεργούς συμμετοχής σε μια αντίληψη υπερβατικότητας, αιωνιότητας και αφθονίας.
…..
Η πρώτη και πολυτιμότερη λειτουργία της μυθολογίας είναι ακριβώς αυτή, το άνοιγμα του νου και της καρδιάς στο πλήρες θαύμα ολόκληρης της ύπαρξης.
Αν το δούμε από την άποψη της μεθόδου της τέχνης, τα χαρακτηριστικά του κόσμου που μας περιβάλλει γίνονται κατανοητά μόνο μέσα από την υπερβατικότητα, και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι εικόνες στη μυθολογία.
….
Η μυθολογία αποτελεί ένα ελεγχόμενο σύστημα που από τη μία καλουπώνει την κοινότητά της ώστε να συμφωνεί με την απαιτούμενη τάξη της φύσης, ενώ από την άλλη χρησιμοποιεί τις συμβολικές, παιδαγωγικές της τελετές για να καθοδηγήσει τα άτομα μέσα από τις αναπόφευκτες φάσεις της ανθρώπινης ζωής: γέννηση, παιδική και εφηβική ηλικία, γήρας και απελευθέρωση του θανάτου.
Ταυτόχρονα διατηρεί μια άρρηκτη σχέση με τις απαιτήσεις αυτού του κόσμου και τη μαγεία της συμμετοχής σε ένα είδος ύπαρξης πέρα από το χρόνο.
….
Μια μυθολογία είναι σύνθεση συμβολικών μορφών και υποδηλώνει καταστάσεις του νου που δεν ανήκουν ολοκληρωτικά σε κάποιο χωροχρόνο, μολονότι οι μορφές αυτές καθαυτές στην αρχική τους έκφραση υποδεικνύουν κάποια καταγωγή.
[Τα καλύτερα πράγματα δεν είναι δυνατόν να εκφραστούν με λέξεις. Τα αμέσως καλύτερα έχουν παρερμηνευθεί, γιατί οι ποιητικές τους μεταφορές είναι αδύνατον να λεχθούν με λόγια κι έτσι ερμηνεύονται επιφανειακά σα να αναφέρονται σε απτά γεγονότα. Συνεπώς, τα μηνύματά τους κρύβονται πίσω από τα σύμβολα, όπως και οι θεμελιώδεις ιδέες που κρύβονται στις τοπικές "εθνικές" παραλλαγές." (Χάινριχ Τσίμερ)]
….
Η κοινωνική λειτουργία της μυθολογίας, αντίθετα από την απόκρυφη, δεν έχει σα σκοπό να διευρύνει το νου, αλλά να τον περιορίσει και να δεσμεύσει τους κατοίκους ενός τόπου σε μια αμοιβαία υποστήριξη, προσφέροντας εικόνες που ξυπνούν την καρδιά. Επίσης τους ωθεί να αναγνωρίζουν την ομαδικότητα, χωρίς να τους επιτρέπει να ξεφεύγουν από την ομάδα."(Μύθοι και Παραδόσεις – Τζόζεφ Κάμπελ)


Προχωράμε στον Κ. Αξελό:

"Το σχήμα που από τη μαγεία και τους αρχαϊκούς μύθους, πηγαίνει ως τη σύγχρονη και ήδη πλανητική τέχνη, διαβάζεται συχνότερα με τρόπο εξελικτικό και προοδευτικό. Έτσι το θέλει η σύγχρονη συνείδηση.
Τούτη εδώ, όμως, δεν μπορεί ν' αποφύγει το να είναι και να παραμένει βυθισμένη σε έναν πολύ πλατύτερο ωκεανό: τη σύγχρονη ασυνειδησία, που την κατακλύζει και την διαπερνά από παντού, για να μη μιλήσουμε για το εξαιρετικά ακανθώδες πρόβλημα του ασυνείδητου γενικά.
Στις δύο άκρες της αλυσίδας που τυλίγεται και ξετυλίγεται σαν μια σπείρα, έχουμε τον μύθο και την τεχνική. Θα έπρεπε να διευκρινίσουμε ότι μάλλον είναι οι δύο αυτές δυνάμεις που μας έχουν.
….
Αυτό που άλλοτε και ως πριν λίγο βασίλευε, αυτό που βασιλεύει στο παρόν και που αύριο θα βασιλεύει ακόμα, ήσαν, είναι και θα είναι οι μύθοι."

Περισσότερα γι αυτήν την τοποθέτηση του Αξελού, σε παλιότερό μου ποστ: http://kyklodiwkton.blogspot.com/2006/09/blog-post_17.html

Άλλη αναφορά:

"Πίσω από το μυθολογικό υλικό της ανθρωπότητας μπορούμε να διακρίνουμε ορισμένα σταθερά και επαναλαμβανόμενα στοιχεία. Σ' αυτά τα στοιχεία έχουμε δώσει το όνομα 'μυθικοί κώδικες'.
Σε πολλές περιπτώσεις μοιάζουν τρομακτικά με αποκρυσταλλωμένες συμπυκνωμένες γνώσεις για τη λειτουργία της φύσης και της ανθρώπινης κοινωνίας που σ' αυτές είχαν φτάσει οι άνθρωποι ψηλαφητά, κι αντανακλούν την πραγματικότητα θολά, θαμπά, αλλά την αντανακλούν.
Άλλοτε πάλι μοιάζουν με ένα είδος κανόνων γραμματικής και συντακτικού, που καθορίζουν τη μορφή, την πλοκή και της εξέλιξη του θέματος των μύθων. Αυτό σημαίνει ότι, όπως οι άνθρωποι μπορούν να μιλούν σωστά τη γλώσσα τους, χωρίς να έχουν μάθει ποτέ τη γραμματική και το συντακτικό της, έτσι κι αυτοί που φτιάχνουν, διηγούνται και παίζουν τους μύθους, μπορούν να χρησιμοποιούν σωστά τους κώδικες που βρίσκονται πίσω τους χωρίς να τους ξέρουν.
Κι ακόμα, ότι οι μύθοι, όπως η γλώσσα, μπορούν να ασχολούνται με τα πιο διαφορετικά θέματα, χωρίς να αλλάξει η 'γραμματική' και το 'συντακτικό' τους."(Τίτλος βιβλίου: Οι Μυθικοί Κώδικες-δεν θυμάμαι συγγραφέα)

Επιστρέφω στον Π. Ο. Μάρτιν στον Γιουγκ και στον άγνωστο μελετητή του πολιτισμού, Τόϊνμπι.

"Στην ακμαία περίοδο ενός πολιτισμού, όταν το αρχικό όραμα που τον δημιούργησε είναι ακόμα ισχυρό, οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται εύκολα. Αλλά, όταν αυτό το όραμα ξεθωριάσει, όταν χαθεί η πρώτη βεβαιότητα, έρχεται αργά ή γρήγορα μια 'ταραγμένη εποχή' και τότε η μοίρα του πολιτισμού κρέμεται στον αέρα.
Σε μια τέτοια καμπή, σύμφωνα με τον τρόπο που ο Τόϊνπμυ βλέπει τα παγκόσμια γεγονότα, ορισμένοι άνθρωποι στρέφονται από τον μακρόκοσμο του εξωτερικού κόσμου στον μικρόκοσμο της ανθρώπινης ψυχής. Εκεί, με κάποιον τρόπο, βρίσκουν την απάντηση στην πρόκληση που οδηγεί την κοινωνία τους στον θάνατο. Κι αφού γυρίσουν ξανά στον εξωτερικό κόσμο, σχηματίζουν τον πυρήνα μιας 'δημιουργικής μειονότητας' που, αν τα καταφέρει να μεταδώσει το όραμά της στη μεγάλη μάζα του λαού, οδηγεί τον παραπαίοντα πολιτισμό σε νέες δημιουργικές επιτεύξεις.
Αυτό το αποτράβηγμα και η επιστροφή, είναι φανερό, πως συνδέεται με τη συνθετική ενέργεια του ασυνειδήτου που ανακάλυψε ο Γιουγκ, καθώς και με τη διαπίστωση του Έλιοτ (σημ: ναι, του γνωστού ποιητή) ότι η ιστορία είναι ένα σύνολο από άχρονες στιγμές.
Από την κλινική πείρα του ψυχολόγου, από την "αφόρητη πάλη με τις λέξεις και τα νοήματα' του ποιητή και από τη μαρτυρία της μελέτης των πολιτισμών, αναδύεται η ίδια δυνατότητα:
Ότι στην άλλη πλευρά του συνειδητού, δρουν δημιουργικές δυνάμεις που μπορούν, κατά καιρούς, να διοχετευτούν στον ανθρώπινο κόσμο μας με ζωογόνο επίδραση."
Και για να χουν συνοχή όλα τα παραπάνω, κάνω την σχετική σύνδεση με το προηγούμενο ποστ επαναλαμβάνοντας και συμπληρώνοντας ένα κομμάτι του:

"Ο Γιουγκ είδε πως κατά την διάρκεια της ανάλυσης έβγαιναν στο φως πολύπλοκα σύμβολα που ήταν άγνωστα τόσο στον ίδιο όσο και στον ασθενή. Αργότερα τα ανακάλυψε μέσα σε σκοτεινές πραγματείες που οι ρίζες τους έφταναν στα βάθη του χρόνου.
Με λίγα λόγια, το ασυνείδητο έφερνε στο φως σήμερα μέσα στο ιατρείο του ψυχολόγου, σύμβολα που σε πανάρχαια χρόνια και σε μακρινούς τόπους είχαν γίνει φορείς ενέργειας και ενορατικότητας.
Και οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί που μέσα τους είχαν ενεργοποιηθεί αυτά τα σύμβολα, ένιωθαν κι αυτοί μια δυναμική ανανέωση της ζωής. Δεν ήταν προνόμιο μόνο αποκλειστικά των νευρωτικών. Φυσιολογικοί άνθρωποι… γινόταν επίσης φορείς αυτής της ζωογόνου ροής των συμβόλων. Οπότε οι αξίες τους και η στάση τους άλλαζε ριζικά.
Μ’ άλλα λόγια, αυτή η πηγή της νέας ενέργειας δεν ήταν ένα είδος ψυχολογικού αντισώματος που το έφτιαχνε η ψυχή για να καταπολεμήσει την νεύρωση.
Αντίθετα, αποτελούσε συνθετικό μέρος της φυσιολογικής ζωής που για την ώρα (σημ: ή έκδοση που έχω είναι του 1973) αγνοείται ολοκληρωτικά.

Μελέτησε τον μηχανισμό της δημιουργίας του μύθου και του συμβόλου…
Επίσης μελέτησε τους αντίστοιχους μηχανισμούς της δημιουργίας συμβόλων στις μεγάλες θρησκείες…
Πάνω απ' όλα, μελέτησε τους παράγοντες και τις δυνάμεις που δρουν πίσω από το συνειδητό και που συντελούν στην ολοκλήρωση της ατομικής προσωπικότητας, στη δημιουργία του "καθολικού" ανθρώπου.
Σ' αυτό το σημείο, ανακάλυψε ότι βρισκόταν αντιμέτωπος ουσιαστικά με τις ίδιες ψυχικές πραγματικότητες που δρουν μέσα στις μεγάλες θρησκείες του κόσμου."
(Π.Ο. Μάρτιν- Ένα πείραμα σε βάθος)

Αυτά τα λίγα λοιπόν περί υπεράσπισης του μύθου.

(Υ.Γ. πιάστηκε το χέρι μου να γράφω!)